رودکی پدر شعر پارسی

 

 

همه چیز درباره رودکی زندگینامه:

 

 

 

 

زندگینامه کامل رودکی پدر شعر فارسی و  ماجرای نابینایی اش

 

عبدالله جعفر بن محمد رودکی شاعر معروف ایرانی است که لقب پدر شعر فارسی را دارد و آثار و اشعار زیادی خلق کرده و از اولین ها در ادبیات پارسی می باشد.

 

 

 

فغان بلبل، سراج

لینک دانلود:
دریافت

 

زندگینامه رودکی پدر شعر فارسی

رودکی نخستین شاعر بزرگ فارسی زبان است که به دلیل ابداعاتش در شعر، او را پدر شعر فارسی می دانند. این شاعر بزرگ ایرانی در طول زندگی ارزشمندش آثار فراوانی از خود بر جای گذاشت.

 

شاعران پس از رودکی از سبک شعر سرودن او پیروی می کردند چرا که این شاعر بلندآوازه در فنون سخن و انواع شعر مهارتی خاص داشت و با احیای شعر فارسی، رهگشای شاعران پس از خود بود، به طوریکه در میان شاعران و سخنوران به استاد و سلطان شاعران معروف شده است. در این بخش از فرهنگ و هنر نمناک شما را اندکی با زندگینامه این شاعر توانا آشنا خواهیم نمود.

تولد و کودکی رودکی

 

 

عبدالله جعفر بن محمد رودکی در روستای بنجُ یکی از روستاهای رودک، از سمرقند به دنیا آمد. اطلاعات زیادی درباره سال تولد رودکی و دوران زندگی و چگونگی تحصیل او در دست نیست. عده ای سال تولد رودکی را سال 244، سال در گذشت او را سال 329، می دانند.

از دقت بر اشعار رودکی پی می بریم که او شاعری دانش آموخته بود و بر واژگان فارسی تسلط داشت. برخی عقیده دارند که رودکی در مدرسه های سمرقند درس خوانده است اما برخی دیگر می گویند او در 8 سالگی قرآن آموخت و آن را از بر کرد و از همان هنگام به شاعری پرداخت.

جوانی رودکی و راهیابی او به حکومت سامانیان

در آغاز جوانی رودکی به دعوت بلعمی وزیر دانش دوست سامانیان به دربار سامانیان راه یافت و شاعر ندیم نصربن احمد بن اسماعیل یکی از مقتدر ترین پادشاهان سامانیان شد. او نخستین شاعر مشهور پارسی سرای حوزه تمدن ایرانی در دورهٔ سامانی در سدهٔ چهارم هجری قمری و استاد شاعران این قرن در ایران است.

بخارا مرکز حکومت سامانیان بود که در آن روزها این شهر به خاطر اقتدار حکومت سامانیان در میان شهرهای دیگر اهمیت ویژه ای داشت. رودکی در آن زمان به علت نزدیکی به شاه مال و ثروت زیادی اندوخته و پاداش زیادی دریافت نموده بود.

نفوذ شعر و موسیقی او در دربار نصربن احمد چندان بود که هنگامی که نصربن احمد سامانی به هرات رفته و به بخارا باز نمی گشت، درباریان از رودکی خواستند تا او این وظیفه دشوار را بپذیرد و شاه را با شعر برگرداند. رودکی شعر پر آوازه « بوی جوی مولیان آید همی ـ یاد یار مهربان آید همی » را سرود و با کلام شیوای خود شاه را باز گرداند.

رودکی به جز نصربن احمد سامانی، امیر جعفر بانویه از امیران سیستان، ابوطیب مصعبی، خاندان بلعمی، عدنانی، مرادی، ابوالحسن کسایی، عماره مروزی و ماکان کاکی را نیز مدح کرده است.

به دلیل دانش دوستی برخی از پادشاهان سامانی و با تلاش و خردمندی وزیرانی دانشمند و کاردان چون ابوالفضل بلعمی (330 ق) و ابوعلی محمد جیهانی (333 ق)، بخارا به صورت مرکز بزرگ علمی، ادبی و فرهنگی درآمد.

 

 

هم عصران رودکی

منجیک ترمذی (نیمه دوم سده چهارم) و پس از او فرخی (429 ق) از هم عصران رودکی و استاد موسیقی دوران خود بودند. همه شاعران در آن زمان اشعار خود را با ساز و موسیقی می خواندند. رودکی، نیز شعرش را با ساز می خواند به همین دلیل عده ای می گویند چون رودکی (رود) می نواخت به او رودکی می گفتند اما اگر چنین بود باید به او رودی می گفتند نه رودکی.

علت نام رودکی

در مورد نام رودکی برخی افراد بر این عقیده اند که چون او در روستای رودک به دنیا آمد نام او را رودکی گذاشتند.

آیا رودکی از زمان کودکی نابینا بود؟

رودکی در پیری به نابینایی خود اشاره کرده است پس در اینکه او در پیری نابینا بوده شکی نیست اما اینکه او کور مادر زاد بوده است، نمی تواند صحت داشته باشد زیرا در شعر رودکی چنان طبیعت وصف شده و رنگ های مختلف به تفکیک آورده شده که از شخص نابینا بعید است و اشعار او دلالت بر بیناییش در جوانی دارد.

همچنین بررسی جمجمه و استخوانهای او نشان داد که این شاعر در دوران پیری با فلز گداخته ای چشم کور شده است. از آثار او بر می آید که به مذهب اسماعیلی گرایش داشته است، این جانب داری از قرمطیان و بی اعتنایی به مذهب رایج زمان سبب شد که او را کور کنند.

رودکی آفرینندهٔ دوبیتی و مبتکر قالب رباعی

رودکی آثار زیادی خلق نمود و او از اولین ها در ادبیات پارسی است. در کتاب المعجم فی معاییر اشعار عجم، شمس قیس رازی رودکی را آفرینندهٔ دوبیتی دانسته و می گوید:

زمانی رودکی شعر گفتن را آغاز نموده که در حال گردو بازی کردن بود و از فرط شادی بابت هنر بازی خود با زبان شعر می گوید:« غلتان غلتان همی رود تا بن گو ». او با شنیدن آهنگ این کلام تحت تاثیر قرار گرفته و به خانه می رود و بر همان وزن به شاعری می پردازد. از آنجا که اشعارش در دوبیت بودند به دوبیتی یا رباعی معروف می شوند بنابراین رودکی را مبتکر قالب رباعی دانسته اند.

مضامین شعر رودکی

رودکی در قصاید خود عمده مضامینی را استفاده کرده که عبارتند از:

وصف طبیعت، مدح، مضامین خمری و تغزلی، حسب حال و مرثیه. سادگی تعبیر و عدم اغراق زیاد و گرایش به مایه هایی از واقعیت در ستایش شعر رودکی را خاص نموده است.

تغزل های رودکی نیز لطیف و برخوردار از سادگی و در عین حال ایجاز است و در بعضی از تغزل های خود رگه هایی از جهان بینی وجود دارد. رودکی اولین شخصی است که اشعاری در مرثیه اشخاص از او باقی است. جو، زهد و پند از مضامین دیگر شعر رودکی می باشد.

گرانبهاترین قسمت آثار رودکی از نظر صنایع ادبی مدایح او نیست، بلکه مغازلات اوست که کاملاً مطابق احساسات آدمی است، شاعر شادی پسند بسیار جالب توجه و شاعر غزلسرای نشاط انگیز، بسیار ظریف و پر از احساسات است. در آثار رودکی، اندیشه ها و پندهایی آمیخته به بدبینی نیز دیده می شود.

 

 

قالب شعر رودکی

رودکی در سرودن انواع قالب شعر مانند:قصیده، رباعی، مثنوی، قطعه و غزل مهارت داشته است اما در قصیده سرایی پیشرو دیگران بود و نخستین شاعر از اسلام است که قصیده ی عالی و محکم ساخته است و از قصائد باقی مانده او مانند مادرمی معلوم می گردد که رودکی ساختار قصیده را به کاملترین شکل سنتی خود رسانده است.

مثنوی یکی از قالب های شعری است که قدمتی طولانی دارد، از مثنوی های معروف رودکی، می توان به کلیله و دمنه منظوم و دیگری سندباد نامه و آفتاب نامه اشاره نمود. غزل نیز یکی دیگر از قالب های شعری به کار رفته توسط رودکی می باشد.

موسیقی و رودکی

رودکی چنگ نواز بود و توانایی او در شعر و موسیقی به اندازه ای بود که:

زمانی که امیرنصر سامانی از بخارا به هرات می رود و دلبستهٔ هوای هرات می گردد و مدت چهارسال در هرات می ماند. کسی نمی توانست او را به بخارا باز گرداند. لشکریانش که دلتنگ بخارا شده بودند به رودکی گفتند اگر هنری بورزد و شاه را به بازگشت به بخارا ترغیب کند پنجاه هزار درم به او پاداش می دهند.

رودکی نیز قصیده ای می سراید و هنگامی که امیر سامانی صبوحی کرده بود، چنگ نواخته و آن تصنیف را با آواز می خواند؛ ابونصر سامانی پس از شنیدن شعر «بوی جوی مولیان» بدون کفش، هرات را به مقصد بخارا ترک می کند. نقل است که کفش هایش را تا دو فرسنگ دنبال او می بردند. قصیده اینگونه است:

بوی جوی مولیان آید همی یاد یار مهربان آید همی

ریگ آموی و درشتی راه او زیر پایم پرنیان آید همی

آب جیحون از نشاط روی دوست خنگ ما را تا میان آید همی

ای بخارا شاد باش و دیر زی میر زی تو شادمان آید همی

میر ماه است و بخارا آسمان ماه سوی آسمان آید همی

میر سرو است و بخارا بوستان سرو سوی بوستان آید همی

آفرین و مدح سود آید همی گر به گنج اندر زیان آید همی

رودکی برای سروده های آهنگین خود یک راوی داشته که نامش احتمالاً مج یا ماج بوده که اشعار رودکی را با صدای خوش می خوانده است.

تأثیر رودکی از قرآن

 

 

با دقت در اشعار مولوی در می یابیم او از جمله شاعرانی بوده که از قرآن کریم و احادیث نبوی در اشعار خود بهره مند شده و چنین مفاهیم ارزشمندی را در جای جای سروده های خود گنجانده است.

تأثیر رودکی بر مولوی و حافظ

از کسانی که از سروده های رودکی در اشعار خود تضمین آورده اند می توان به فرخی سیستانی، خاقانی شروانی، ابوسعید ابوالخیر، مولانا جلال الدین بلخی و حافظ و… اشاره نمود. مولوی در بسیاری موارد از اشعار رودکی استقبال کرده است.

او در شعری که در مرثیهٔ سنایی سروده است از سروده رودکی تقلید می کند:

مرد همانا که مرادی بمرد

مرگ چنان خواجه نه کاریست خرد( رودکی)

گفت کسی خوا جه سنایی بمرد

مرگ چنین خواجه نه کاری ست خرد ( مولوی )

مولوی در شعر دیگر تنها چند واژهٔ متن اصلی رودکی را تغییر داده است:

هرباد که از سوی بخارا به من آید | با بوی گل و مشگ و نسیم وسمن اید

بر هر زن و هر مرد کجا بر وزد آن باد | گویی مگر آن باد همی از ختن اید

نی نی ز ختن باد چنان خوش نوزد هیچ | کان باد ه می از بر معشوق من اید

هر شب نگرانم به یمن تا تو برآیی | زیرا که سهیلی و سهیل از یمن اید

مولوی در تقلید از این شعر اینگونه سروده است:

بوی باغ و گلستان آید همی | بوی یار مهربان آید همی

از نثار گوهر یارم مرا | آب دریا تا میان آید همی

با خیال گلستانش خارزار | نرم تر از پرنیان آید همی

تاثیر رودکی در شعر حافظ شیرازی

رودکی در شعر و اندیشهٔ حافظ نیز تأثیر گذار بوده و سبک شاعری و اندیشه های شاعرانهٔ رودکی نیز در شعر حافظ دیده می شود. خواجه حافظ شیرازی در استقبال از مهاجمی که احتمالاً امیرتیمور است اینگونه شعر رودکی را یادآوری کرده است:

خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم | کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی

آثار رودکی

رودکی از پرکارترین ها شاعران ایرانی به شمار می رود. از تمام آثار رودکی گفته می شود بیش از یک میلیون و سیصد هزاربیت و نیز شش مثنوی بوده است، لکن فقط ابیاتی پراکنده به همراه چند قصیده، غزل و رباعی باقی مانده است. تعداد ابیات باقی مانده را 1047بیت می دانند.

مثنوی های رودکی

مثنوی کلیله و دمنه:

مهم ترین اثر او کلیله و دمنه منظوم است. کلیله و دمنه در اصل کتابی ست هندی از زبان حیوانات که در دورهٔ ساسانیان به دستور بزرگمهر و به وسیله برزویه طبیب به پارسی میانه ترجمه شد. منظومهٔ کلیله و دمنهٔ رودکی مشتمل بر دوازده هزار بیت بوده است.

مثنوی سندباد نامه:

از دیگر آثار رودکی می توان به سندبادنامه اشاره نمود. اثر سندبادنامه هم از اصل هندی بوده که از عصر ساسانیان به ایران وارد شده و از ایران به ادبیات عرب و اروپا راه یافته است. سندبادنامه در دوره سامانیان به فرمان نوح بن نصر سامانی به فارسی ترجمه گشت.

مثنوی مطوی موقوف از بحر سریع:

از این مثنوی فقط سه بیت باقی مانده است که به وزن، مفتعلن مفتعلن فاعلن است.

مثنوی مسدس اخرب مقبوض محذوف از بحر هزج:

از این مثنوی تنها سه بیت باقی مانده است که به وزن، مفعول مفاعلن فعولن می باشد.

مثنوی مسدس محذوف از بحر مضارع:

از این مثنوی نیز تنها سه بیت باقی مانده است که به وزن، مفاعیل فاعلات فعولن است.

مثنوی اصلم مسبغ از بحر خفیف:

از این مثنوی بیست و هشت بیت باقی مانده است که به وزن، فاعلاتن مفاعلن فع لن می باشد.

مثنوی مثمن مقصور از بحر متقارب:

از این مثنوی چهل و سه بیت مانده است که به وزن، فعولن فعولن فعول است.

مثنوی مسدس مقصور از بحر هزج:

از این مثنوی سیزده بیت در دست است که به وزن، مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل است.

اشعار غنایی رودکی

اکثرٔ اشعار غنایی رودکی را غزلها و رباعیهای وی تشکیل می دهند. این اشعار که برپایهٔ دم غنیمت شمری و خوشی و گذران زندگی و معاشقه استوار است تجدیدگر راهی ست که از اپیکور آغاز شده و در ایران به رودکی و سپس به دست خیام و حافظ رسیده است.

خمریات

خمریات او دراوصاف طبیعت و زیبایی های جهان است. علت اصلی موفقیت او ذوق بالا در تصویرسازی و تشبیهات دقیق و لطیف است . یک مورد از خمریات معروف رودکی بدین قرار است:

بیار آن می که پنداری روان یاقوت نابستی

و یا چون برکشیده ابر پیش آفتابستی

سحابستی قدح گویی و می قطرهٔ سحابستی

طرب گویی که اندر دل دعای مستجابستی

اگر می نیستی یکسر همه دل ها خرابستی

پیری و وفات رودکی

بعد از برکناری امیر نصربن احمد بن اسماعیل از حکومت او دیگر نمی توانست در دربار بماند. بنابراین بخارا را ترک کرده و به زادگاه اصلی خود برگشت. او سال های آخر زندگی عمر خود را در رنج و سختی به سر برد و مورد بی مهری قرار گرفت. تاریخ فوت رودکی 320 - 329 هجری است و مدفن او در پشت بوستان پنج رودک می باشد.

 

رودکی از منظر اشعارش در ادبیات فارسی

رودکی پدر شعر پارسی:

رودکی چنگ برگرفت و نواخت
باده انداز ، کو سرود انداخت

پنجم دی ماه ؛ زادروز رودکی پدر شعر پارسی است .

ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم
متخلص به رودکی پدر شعر پارسی است و مشهور به استاد شاعران
در سال ۲۴۴،در رودک چشم به جهان گشود و در سال ۳۲۹، پنج
رودک در گذشته است .اونخستین شاعر مشهور پارسی‌سرای حوزه
تمدن ایرانی در دورهٔ سامانی در سدهٔ چهارم هجری قمری و استاد
شاعران این قرن در ایران است. تا قبل از وی کسی دیوان شعر
نداشته‌است . در اشعار رودکی با باور به ناپایداری و بی‌وفایی جهان
اندیشه غنیمت‌شمردن فرصت، شادی و شادخواری روبه‌رو می‌شویم.

برخی می گویند در مدرسه های سمرقند درس خوانده است. آنچه آشکار
است، وی شاعری دانش آموخته بود و تسلط او بر واژگان فارسی چندان
است که هر فرهنگ نامه ای از شعر او گواه می آورد.

از تمام آثار رودکی  گفته می‌شود بیش از یک میلیون و سیصد هزار
بیت و نیز شش مثنوی بوده‌است،لکن فقط ابیاتی پراکنده به همراه چند
قصیده، غزل و رباعی باقی‌مانده‌است. تعداد ا بیات باقی‌مانده را ۱۰۴۷
بیت می دانند.

 

 

زندگی و مرگ

او متولدنیمه دوم سده سوم هجری بود. رودکی در دربار امیر نصر

سامانی بسیار محبوب شد و ثروت بسیاری به دست آورد. می‌گویند
رودکی در حدود یک صدهزار بیت شعر سروده است و در موسیقی
.ترجمه و آواز نیز مهارتی داشته‌است.
رودکی در سه سال پایانی عمر مورد بی مهری امرا قرار گرفته بود. او
در اواخر عمر به زادگاهش بُنَج رودک بازگشت و در همان‌جا به سال
سی صد و بیست ونه هجری   در گذشت.

معلوم نیست به چه دلیل   نیز    از همه چیز گلایه کرده است.شاید
اموالش را به یغما برده باشند،شاید مورد غضب دستگاه سامانی قرار
گرفته باشد و یا شاید علتش غروب و افول سامانیان باشد!تاریخ نگاران
معتقدند که در سال های پایانی عمر رودکی بود که سرانجام نکبت کشتار
باطنیان توسط امیر سامانی،گریبان حکومت را گرفت و بخارا دستخوش
انقلابات درونی شد.
برخی از نویسندگان همانند محمد عوفی در لباب‌الالباب رودکی را کور
مادرزاد دانسته‌اند، ولی برخی تنها از نابینایی او سخن گفته‌اند.
چنان‌که ابوزراعه گرگانی می‌گوید:

اگر به کوری چشم او بیافت گیتی را|  ز بهر گیتی من کور  بود نتوانم

و نیز دقیقی می‌گوید:
استاد شهید زنده بایستی | وان شاعر تیره‌چشم روشن‌بین
و فردوسی نیز آنجا که از نظم کلیله و دمنه سخن می‌گوید نابینایی
رودکی را می‌نمایاند.
گزارنده را پیش بنشاندند | همه نامه بر رودکی خواندند
:و ناصر خسرو می‌گوید
اشعار زهد و پند بسی گفته‌ست  |آن تیره‌چشم شاعر روشن‌بین
آنچه مشخص شده است رودکی کور مادر زاد نبوده است و نظامی
عروضی  د ر چهار مقاله و تاریخ سیستان به این موضوع اشاره نموده
است . باید به یاد آوریم در بعضی از ابیات آثارش « دیدن » را به
خود نسبت می دهد.
همیشه چشمم زی زلفکان چابک بود
همیشه گوشم زی مردم سخندان بود
یا
چادرکی رنگین دیدم بر او
رنگ بسی  گونه بر آن چادرا
یا در جایی طبیعت بهار را اینگونه توصیف می‌نماید و سخت است که
این ابیات را از شاعری نابینا بدانیم
لاله میان کشت بخندد همی ز دور

چون پنجهٔ عروس به حنّا شده خضیب
نفاط برق روشن و تندرش طبل زن
دیدم هزار خیل و ندیدم چنین مهیب
و نیز استادسعید نفیسی با صراحت نابینا بودن رودکی را رد می‌کند. از
آنجایی که خود وی در هیچ کجای اشعار باقی‌مانده‌اش اشاره‌ای به
کوری خود نمی‌کند و تذکره نویسانی که مدعی کور بودن مادرزادی وی
هستند بیتی از خود رودکی دربارهٔ کور بودنش ذکر نکردند . البته این
احتمال وجود دارد که در سال‌های پایانی عمرش مثلاً در زمان سرودن
کلیله و دمنه (که امروزه اثری از آن نیست) کور بوده باشد که این جدای
از تطابق با گزارش فردوسی از نظم کلیله دمنه، با یافته‌های محققین و
تصویر سازی‌های موجود در تشبیهات شاعر نیز همخوانی دارد.

افرادی را که رودکی مد ح گفته است ؛
او مدح کننده امیر سعید نصر بن احمد اسماعیل(۳۰۱–۳۳۱ (هجری)
امیر سامانی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خلف بن لیث یا بانویه امیر
صفاری(۳۱۱–۳۵۲ (هجری))، ماکان پسر کاکی سردار دیلمی و خواجه
ابوالفضل بلعمی وزیر سامانیان-که رودکی را به نظم کلیله دمنه انگیزاند-
بوده‌اند. دربارهٔ صله‌های گرانی که او از ماکان گرفت خود چنین سرود
بداد میرِ خراسانش چل هزار درم| وز او فزونی یک‌پنجِ میرِ ماکان بود

داستان بوی جوی مولیان

در یکی از سفرهای امیر،که رودکی نیز با او همراه بود،منطقه ای خوش
آب و هوا نظر امیر را جلب کرد و امیر فرمان داد که در آن منطقه خیمه
و خرگاه بر پا کنند و چون که در آن مکان،به امیر خوش گذشت،اقامت
امیر در آن جا طولانی شد و بزرگان هم رکاب امیر ابونصر سامانی را
یارای یادآوری لزوم مراجعت به بخارا نبود.پس دست به دامان رودکی
شدند تا در شعری امیر را متوجه بخارا کند. ابو نصربازگشت به بخارا را
فصل به فصل عقب می‌ انداخت که مدت چهارسال او و ملازمانش در
هرات می‌مانند. لشکریانش که دلتنگ بخارا شده بودند به رودکی که در
آن زمان نزد امیرمحتشم و مقبول القول بود روی آورده و به او گفتند اگر
هنری بورزد و شاه را به بازگشت به بخارا ترغیب کند پنجاه هزار درم
به او پاداش می‌دهند. رودکی نیز می‌دانست در این هوای لطیف نثر
کارگر نیست و باید چیزی بسراید و بنوازد که از هوای هرات لطیف تر
بنماید. از این رو غزلی می‌سراید و هنگامی که امیر سامانی صبوحی
کرده بود، چنگ نواخته و آن تصنیف را با آواز می‌خواند؛ و امیر چنان
تحت تأثیر قرار می‌گیرد که بدون آنکه کفش را در پایش کند سوار بر
اسب می‌شود و مستقیم به سوی بخارا می‌تازد؛ و نقل است که
کفش‌هایش را تا دو فرسنگ دنبال او می‌بردند؛ و رودکی پنجاه هزار
درم از لشکریان می‌گیرد.
آن شعر چنین بود:

 

بوی جوی مولیان اید همی
یادِ یارِ مهربان آید همی

 ریگ اموی و درشتی راه او
زیر پایم پرنیان آید همی
آب جیحون از نشاط  روی دوست

خنگ ما را تا میان آید همی
ای بخارا شاد باش  و دیر زی

میر سوی تو شادمان آید همی
میر،ماه است و بخارا اسمان

ماه سوی آسمان آید همی
میر،سرو است و بخارا بوستان

سرو سوی بوستان آید همی
آفرین و مدح و سود اید همی

گر به گنج اندر زیان آید همی

رودکی فرزندی به نام عبدالله داشته‌است که در بیشتر تذکره‌ها پیش از
نام خودش می‌آمده و از این رو به ابوعبدالله معروف شده بود.

رودکی در ادبیات فارسی

همان طور که در فوق اشاره گردید ؛رودکی را پدر ادبیات فارسی
دانسته‌اند. پیش از وی شعر فارسی کیفیت چندانی نداشت اما
اشعار رودکی آغازگر راه پیشرفت ادبیات فارسی بود . در
تذکره‌ها و کتب پارسی اشعار وی بارها ذکر شده‌است که
همین‌ها اساس جمع‌آوری دیوان وی بودند. اشعار او بارها به
توسط شاعران ایرانی مورد استقبال قرار گرفت و بارها در
تضمین‌ها از آنها استفاده گردید. وی در میان شاعران فارسی
بسیار مورد ارج و احترام می باشد.او شعر فارسی را از پیروی
از شعر عربی جدا کرد و اوزان و قالب‌های جدید فارسی به وجود
آورد و با ترجمهٔ منظومه‌های مختلف و سرایش اشعار حکیمانه و
تعلیمی و نیز تغزلات و مدیحه راه را برای پیشرفت شعر فارسی
به خوبی گشود.

 

 

سیری در آثار

کامل ترین مجموعه عروض فارسی، نخستین بار در شعرهای
رودکی پیدا شد و در همین شعرهای باقی مانده، ۳۵ وزن گوناگون
دیده می شود. این شعرها دارای گشادگی زبان و توانایی بیان
است. زبان او، گاه از سادگی و روانی به زبان گفتار می ماند
جمله های کوتاه، فعلهای ساده، تکرار فعلها و برخی از اجزای
جمله مانند زبان محاوره در شعر او پیداست. وجه غالب صور

خیال در شعر او، تشبیه است. تخیل او نیرومند است. پیچیدگی در
شعر او راه ندارد و شادی گرایی و روح افزایی، خردگرایی، دانش
دوستی، بی اعتبار دانستن جهان، لذت جویی و به خوشبختی
اندیشیدن در شعرهای او موج می زند. وی نماینده کامل شعر دوره
سامانی و اسلوب شاعری سده چهارم است. تصویرهایش زنده و
طبیعت در شعر او جاندار است.
از کسانی که از سروده‌های رودکی در اشعار خود تضمین
آورده‌اند می‌توان به فرخی سیستانی، خاقانی شروانی
ابوسعید ابوالخیر، مولانا جلال الدین بلخی و حافظ و… اشاره
نمود . در مورد غزلیات وی که نخستین نمونه دردست غزل
فارسی است ؛
عنصری بلخی می‌گوید:

غزل رودکی وار نیکو بود
غزل‌های من رودکی وار نیست

رودکی با وجود تقدم نسبت به شاعران بزرگ ایران از پرکارترین‌ها
نیز بشمار می‌رود. ابیات او در گزارش‌های رشیدی سمرقندی، جامی
در بهارستان، و مؤلفان «حبیب السیر» و «زینت المجالس» و مفتاح
التواریخ در همه تعداد ابیات رودکی بیش از یک میلیون محاسبه
کرده‌اند که آمار ارائه شده اندکی در شمار با هم متفاوت است.

کلیله و دمنه

مهم‌ترین اثر او کلیله و دمنه منظوم است. جز آن سه مثنوی از او به ما
.رسیده و از بقیه اشعارش جز اندکی نمانده‌است
کلیله و دمنه در اصل کتابی ست هندی که در دورهٔ ساسانیان به دستور
بزرگمهر و به وسیله برزویه طبیب به پارسی میانه ترجمه شد؛ و
داستانیست رمز آمیز از زبان حیوانات. روزبه دادویه مشهور به ابن مقفع
پس از اسلام آن را به عربی برگرداند و همان اثر ابن مقفع یا متن پهلوی
بتوسط رودکی به شعر فارسی درآمد.
منظومهٔ کلیله و دمنهٔ رودکی مشتمل بر دوازده هزار بیت بوده‌است
اینک نمونه‌ای از ابیات باقی‌مانده از منظومهٔ کلیله و دمنهٔ رودک

 دمنه را گفتا که تا این بانگ چیست /با نهیب و سهم این آوای کیست

دمنه گفت اورا: جز این آوا دگر / کار تو نه هست و سهمی  بیشت

آب هر چه بیشتر نیرو کند / بند ورغ سست بوده بفگند

دل گسسته داری از بانگ بلند / رنجکی باشدت و آواز بلند

سندباد نامه

از دیگر آثار رودکی می‌توان به سندبادنامه اشاره نمود. اثر سندبادنامه
هم از اصل هندی بوده که از عصر ساسانیان به ایران وارد شده و از
ایران به ادبیات عرب و اروپا راه یافته‌است. سندبادنامه در دوره
سامانیان به فرمان نوح بن نصر سامانی به فارسی ترجمه گشت

آن گرنج و آن شکر برداشت پاک / وندر آن دستار آن زن بست خاک
آن زن از دکان فرود آمد چو باد /پس فلز زنگش بدست اندر نهاد

یا این بیت
تا به خانه برد زن را با دلام
شادمانه زن نشست و شادکام

اشعار غنایی

اکثرٔ اشعار غنایی رودکی را غزلها و رباعیهای وی تشکیل می‌دهند. این
اشعار که برپایهٔ دم غنیمت شمری و خوشی و گذران زندگی و معاشقه
استوار است ؛ در حقیقت تجدیدگر راهی ست که از اپیکور آغاز شده و
در ایران به رودکی رسیده و از همین راه به دست خیام و حافظ سپرده
شده‌است.
خمریات او بسیار جالب است. در این گونه خمریات و نیز در
اوصاف طبیعت و زیبایی‌های جهان او بسیار موفق عمل نموده که این
موفقیت را در تأثیر بر متاخرین می‌توان جست. علت اصلی موفقیتش را
می‌توان در ذوق بالا در تصویرسازی و تشبیهات دقیق و لطیف دانست
همین تشبیهات و جلوه‌های رنگارنگ و گوناگون طبیعت در شعر رودکی
راه را برای شاعرانی مانند منوچهری دامغانی در وصف طبیعت گشود

پند و اندرز در اشعار رودکی

در شعر رودکی پند و اندرز و سخنان حکیمانه نیز به وفور یافت می‌شود
که . بیشتر پند و اندرزهای رودکی اخلاقی و در باب هوشیاری و
هشدار است که خواننده را به پندگیری و عبرت آموزی از جهان
وامی‌دارد.

زمانه پندی آزادوار داد مرا / زمانه را چو نکو بنگری همه پند است

به روز نیک کسان گفت تا که غم نخوری/ بسا کسا که به روز  تو ارزومند است

زمانه گفت مرا: خشم خویش دار نگاه |. کرا زبان نه به بند است پای در بند است

 ای انکه غمگنی و سزاواری | وندر نهان سرشک همی باری

رفت آنکه رفت و آمد آنکه آمد / بود آنچه بود، خیره چه غم داری ؟

هموار کرد خواهی گیتی را | گیتی ست ٬ کی پذیرد همواری

مستی مکن که او نشنود مستی | رازی مکن که نشنود او زاری

شو، تا قیـامت آیـد زاری کن! / کی رفته را به زاری باز آری؟
آزار بیـش بیـنی زیـن گردون / گر تو به هر بهانه بیازاری

گوئی گماشته است بلائی او|بر هر که تو بر او دل بگماری

ابری پدیدنی و کسوفی  نی |بگرفت ماه و گشت جهان تاری

اندر بلای سخت پدیـد آید / فضل و بزرگمردی و سالاری

خمریات در شعر رودکی

یک مورد از خمریات معروف رودکی بدین قرار است
بیار آن می که پنداری روان یاقوت نابستی
و یا چون برکشیده ابر پیش آفتابستی
سحابستی قدح گویی و می‌قطرهٔ سحابستی
طرب گویی که اندر دل دعای مستجابستی
اگر می‌نیستی یکسر همه دل‌ها خرابستی
اگر در کالبد جان را ندیدستی شرابستی

تاٌثیر رودکی بر مولوی

مولوی نیز در بسیاری موارد از اشعار رودکی استقبال کرده‌است؛ که
مهمترین آنها شعری ست که مولوی در مرثیهٔ سنایی سروده‌است که
تقلیدی مستقیم از سروده‌ای از رودکی به این مطلع است.
مرد همانا که مرادی بمرد
مرگ چنان خواجه نه کاریست خرد

مولوی در مرثیه‌ای درباب مرگ سنایی غزنوی اینگونه آورده است

گفت کسی خوا جه سنایی بمرد
مرگ چنین خواجه نه کاری ست خرد

در جایی دیگر مولوی یکی دیگر از تنها چند واژهٔ متن اصلی رودکی را
تغییر داده‌است که نشان از علاقهٔ وی به اشعار رودکی دارد. رودکی در
غزلی اینگونه می‌سراید:
هرباد که از سوی بخارا به من آید| با بوی گل و مشگ و نسیم وسمن اید

بر هر زن و هر مرد کجا بر وزد آن باد / گویی مگر آن باد همی از ختن اید

نی نی ز ختن باد چنان خوش نوزد هیچ |کان باد ه می از بر معشوق من اید

هر شب نگرانم به یمن تا تو برآیی |زیرا که سهیلی و سهیل از یمن اید

بدون تردید؛ معروفترین شعر و سرودهٔ رودکی که در ادب فارسی
معروف است و روی این شعر آهنگ ساخته شده و دو خواننده معروف
آن را اجرا کرده اند ،همان غزلی ست که در بازگرداندن امیرنصر
سامانی به بخارا سروده شده‌است ،با مطلع بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی
مولوی در تقلید از آن اینگونه سروده است:

بوی باغ و گلستان آید همی |بوی یار مهربان آید همی
از نثار گوهر یارم مرا| آب دریا تا میان  اید همی

با خیال گلستانش خارزار | نرم تر از پرنیان  اید همی

تاثیر رودکی براندیشه حافظ

رودکی در شعر و اندیشهٔ حافظ تأثیر گذار بوده و جدای از تضمین حافظ
از شعر رودکی سبک شاعری و اندیشه‌های شاعرانهٔ رودکی نیز در
شعر حافظ دیده می‌شود. از همین غزل ذیل خواجه حافظ شیرازی
غزلسرای بزرگ سدهٔ هشتم در استقبال از مهاجمی که احتمالاً امیرتیمور
است اینگونه شعر رودکی را یادآوری کرده و دیگران را به غازی مهاجم
فرا می‌خواند
خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم|  کز نسیمش بوی جوی مولیان... 

 

 

درباره رودکی سخن بسیار است و داستان

 

 

 

زندگینامه ی رودکی بحث و مطلب فراوان

 

 

دارد و جالب اینکه هر مؤلفی برای مقاله ی 

 

 

خود قانون حق کپی برداری درج می کند! 

 

 

نکته این است که تمام این مباحث گرد آوری

 

 

کلام سایرین است و مدعا بسیار به گونه ای

 

 

که انگار اصلأ در ادبیات ایران زمین هیچ

 

 

رشته ی تحصیلی وجود نداشته یا ندارد که

 

 

مطالب و مباحث را با زیرکی مصادره می

 

 

کنند و با یک برچسب آن را مختص تارنمای

 

 

 

خود می دانند و توجه کثرت آن ها آمار

 

 

 

بازدید بالا برای کاسبی ست...

 

 

 

کسی دلش برای ادبیات ایران زمین نمی تپد،

 

 

تپش که: می تپد لکن با سوز جگر و خون دل

 

 

و چه اندکند و شیدا... 

 

 

 

خدا یش بیامرزد مرحوم پروفسور حسابی را

 

 

 

 

که مکرر می فرمود:

 

 

 

قلب هر ایرانی که برای ایران نمی تپد

 

همان بهتر که نتپد!

 

 

 

 

 

 

کاسبی کنیم، کسب جایگاه والایی دارد.

 

 

لکن به صدق، پاکی و راستی. 

 

 

 

 

دریافت
مدت زمان: 5 دقیقه

 

 

به کوشش و اهتمام:

 

محمد کریم نقده دوزان

 

 

 

الحمد لله علی کل نعمة...